Projekt.
Czynna ochrona nietoperzy
w dolinie Bystrzycy, w Lublinie
Projekt w skrócie
budek dla nietoperzy
schronów dla nietoperzy
tablic informacyjnych
Nietoperze to jedna z najbardziej zagrożonych grup zwierząt w naszym kraju. Na skutek rozwoju cywilizacyjnego (remonty, modernizacje) oraz wycinki starych dziuplastych drzew, nietoperze tracą miejsca wypoczynku i rozrodu. Ta grupa ssaków nie jest też najlepiej postrzegana w opinii publicznej. To przekłada się na negatywną tendencję w liczebności tych zwierząt.
Szereg badań wskazuje, że skutecznym działaniem sprzyjającym ochronie i podtrzymaniu populacji rozrodczych sów jest montaż sztucznych miejsc schronienia.
Istotnym elementem ochrony jest też edukacja przyrodnicza społeczeństwa.
Nasz projekt ma na celu kompensację utraconych miejsc schronienia oraz próbę częściowego rozwiązania tego problemu na terenie doliny Bystrzycy w Lublinie poprzez wywieszenie 90 budek oraz 14 schronów.
Projekt będzie miał dodatkowo charakter edukacji ekologicznej w postaci utworzenia ścieżki przyrodnicze „Nietoperze doliny Bystrzycy”. Rolę informacyjną pełni tu 5 tablic przybliżających biologię, ekologię i potrzebę ochrony nietoperzy.
Opis problemu
Nietoperze zamieszkujące otoczenie człowieka są jedną z najbardziej zagrożonych grup zwierząt w naszym kraju. Podstawowym problemem, z którym obecnie się one spotykają jest brak lub niedobór odpowiednich miejsc do rozrodu i schronienia. W celu rozrodu i hibernacji nietoperze wykorzystują naturalne i sztuczne schronienia takie jak: dziuple, szczeliny, otwory itp. Często są to antropogeniczne kryjówki zlokalizowane na strychach i we wnętrzach budynków np. w stropodachach. Jako zwierzęta nocne potrzebują również bezpiecznego miejsca na dzienny wypoczynek.
Obecnie w związku z intensyfikacją działalności człowieka na obszarach zabudowanych, w tym termomodernizacji budynków oraz wycinania starych drzew jesteśmy świadkami intensywnych oraz dynamicznych zmian całych ekosystemów miejskich. Zwiększająca się presja działalności człowieka negatywnie wpływa na zwierzęta, które zasiedlają tereny zielone zlokalizowane w obrębie osad ludzkich. W związku z tym wiele gatunków synantropijnych nietoperzy ma niekorzystny status ochronny.
Nocek Naterera i gacek brunatny
fot. Maurycy Ignaczak
Borowiec wielki
fot. Maurycy Ignaczak
W Polsce w ostatnich latach na masową skalę wycinane są drzewa rosnące w parkach, dolinach rzecznych i na obszarach otwartych. Problem ten dotyczy przede wszystkim wiekowych i dziuplastych drzew, które stanowią optymalne miejsce kryjówek (dziuple) oraz żerowania nietoperzy. Następnym problemem są remonty, odnowienia, termomodernizacje domów, hal przemysłowych, obiektów sakralnych. Prace te wiążą się z dramatycznym spadkiem liczebności nietoperzy wykorzystujących otwory i szczeliny w budynkach.
W związku z tym szereg ostatnich badań wskazuje, że skutecznym działaniem ochroniarskim in situ sprzyjającym ochronie i podtrzymaniu populacji rozrodczych oraz zimujących nietoperzy jest montaż sztucznych miejsc rozrodu i schronienia (schronów zimowych i budek letnich.)
W ramach niniejszego projektu umieściliśmy 90 budek drewnianych na drzewach w dolinie Bystrzycy w Lublinie. Dodatkowo zainstalowaliśmy 14 schronów trocinobetonowych na mostach.
Powstała też ścieżka przyrodnicza „Nietoperze doliny Bystrzycy”
Jak można pomóc nietoperzom?
Formą ochrony jest stworzenie bezpiecznych miejsc schronienia, w których mogą one odpocząć po nocnej aktywności. Taką funkcję spełniają specjalnie zaprojektowane budki, które umieszcza się na drzewach.
Bardzo istotną rolę odgrywa również edukacja przyrodnicza.
Większa wiedza może się przełożyć na zmianę negatywnego postrzegania nietoperzy przez społeczeństwo.
Nietoperze doliny Bystrzycy – odgłosy.
„Gołym uchem” nie da się usłyszeć głosów emitowanych przez nietoperze. Nadawane przez nie ultradźwięki wykraczają poza górny zakres częstotliwości odbierany przez człowieka.
Załączone poniżej odgłosy pochodzą z urządzenia konwertującego ultradźwięki emitowane przez nietoperze do częstotliwości słyszalnych dla ludzi.
Zaplanowane działania
Wybór odpowiednich miejsc do działań ochronnych.
– aktualne (zajęte) stanowiska lęgowe;
– historyczne (opuszczone) stanowiska lęgowe;
– potencjalne stanowiska lęgowe.
Montaż i wywieszenie sztucznych miejsc lęgowych.
– aktualne (zajęte) stanowiska lęgowe;
– historyczne (opuszczone) stanowiska lęgowe;
– potencjalne stanowiska lęgowe.
Zakup/wykonanie budek i koszy:
25 budek lęgowych dla płomykówki;
30 koszy wiklinowych dla uszatki.
Płomykówka Tyto alba,
fot. Zbigniew Miszon
Montaż sztucznych miejsc lęgowych na opuszczonych stanowiskach może korzystnie oddziaływać na możliwość powrotu do nich. Rekolonizacja może odbywać się z sąsiednich terenów bądź z odleglejszych populacji źródłowych.
Z kolei wywieszanie budek i koszy w potencjalnych siedliskach stwarza możliwość zasiedlenia nowych środowisk, szczególnie przez młode ptaki zmuszane przez swoich rodziców do opuszczenia terytoriów, w których przyszły na świat.
Działania edukacyjne na terenie objętym pracami
Podczas inspekcji stanowisk zostaną przeprowadzone rozmowy oraz rozdawane będą wydrukowane wcześniej materiały edukacyjne.
Ułatwito uzyskanie akceptacji na instalację sztucznych miejsc lęgowych, oraz podniesie świadomość przyrodniczą osób, które są najbardziej odpowiedzialne za przetrwanie stanowisk lęgowych tych trzech gatunków sów.
Materiały drukowane obejmują:
– Kalendarz ścienny w formacie A2, w nakładzie 300 szt.
– Ulotka informacyjna w formacie 2 DL, w nakładzie 300 szt.
– Zakładka do książki 210x50mm, w nakładzie 300 szt.
Wykonanie i zakup sztucznych miejsc lęgowych.
Budki dla pójdźki i skrzynie lęgowe dla płomykówki zdecydowaliśmy się wykonać we własnym zakresie, a kosze dla uszatki zakupić.
Decyzje o rodzaju konstrukcji oparliśmy na podstawie informacji z literatury naukowej (Romuald Mikusek, Budki dla ptaków, 2012), doświadczenia polskich organizacji Ussuri i Stowarzyszenie Ochrony Sów, brytyjskiej organizacji The Barn Owl Trust, wątku na forum przyrodniczym „Bocian” oraz sugestii życzliwych osób posiadających doświadczenie w temacie (Jarosław Siwek, Darek Jankowski).
Najpierw sporządziliśmy dokładne projekty później przyszedł etap wykonania.
W przypadku pójdźki, ze względu na najlepsze zabezpieczenie przeciw kunie, skonstruowaliśmy budki typu belgijskiego z rurą o średnicy 16 cm.
Jeśli chodzi o płomykówkę decyzja padła na skrzynie lęgowe montowane wewnątrz budynków.
Miejsca lęgowe dla uszatki to wiklinowe kosze w naturalnych ciemnych kolorach.
Edukacja przyrodnicza w miejscach montażu budek i koszy
Podczas prac w terenie prowadzone są rozmowy edukacyjne z właścicielami posesji w pobliżu stanowisk sów.
Specjalnie na potrzeby edukacji przyrodniczej zaprojektowano i wydrukowano materiały.
Zawierają one fotorealistyczne grafiki autorstwa Marka Kołodziejczyka, przedstawiające pójdźkę, płomykówkę i uszatkę
Kalendarz A2
Ulotka 2DL str.1
Ulotka 2DL str.2
Zakładka str.1 i 2
Relacja z montażu sztucznych miejsc lęgowych
Realizacja projektu
Stan na dzień 17.12.2021
Finansowanie
Finansowanie projektu opiera się na dotacjach:
- Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Lublinie – zakup i instalacja budek.
- Urzędu Miasta Lublin – projekt i wykonanie tablic edukacyjnych
- Firmy Nice To Fit You – pozostałe koszty projektu
Plany rozwoju projektu
Zakup i wywieszenie dodatkowych miejsc lęgowych.
Wynikająca z pozyskanego dofinansowania i środków własnych ilość budek i koszy (80 szt.) jest niewspółmierna do potencjalnych możliwości utworzenia nowych stanowisk lęgowych na terenie Lubelszczyzny. Dlatego też wykonanie i montaż każdego dodatkowego miejsca lęgowego stwarza szanse na zwiększenie populacji zagrożonego gatunku sowy.
Inspekcja i przegląd już zamontowanych stanowisk lęgowych.
W większości przypadków, projekty polegające na montażu budek i koszy nie są poparte monitoringiem polegającym na weryfikacji skuteczności działań. Wynika to z braku finansowania ze środków publicznych tego typu przedsięwzięć. Tłumaczy się to brakiem „efektu ekologicznego” monitoringu.
Inspekcja w terenie jest jednak niezbędna, ponieważ tylko ona pozwala na wyciągnięcie wniosków co do skuteczności akcji i ewentualnej korekty działań bieżących lub przyszłych.
Monitoring taki pozwala na optymalne wykorzystanie kosztów, ponieważ na późniejszych etapach niezasiedlone budki są przenoszone w inne lokalizacje. Dodatkowo podjęte prace serwisowe umożliwiają renowację budek, przez co zapewniają im dłuższą żywotność. Takie działania dają wymierny efekt w postaci stworzenia nowych szans na zasiedlenie przez inne, nowe osobniki.
Rozszerzenie działań edukacyjnych
Ze względu na brak środków dotychczasowy aspekt edukacyjny projektu został sprowadzony do minimum. Obecnie obejmuje wyłącznie wydruk i kolportaż niewielkiej ilości ulotek, kalendarzy i zakładek do książek.
Pójdźki w procesie synantropizacji upodobały sobie budynki szkół i przedszkoli i często je zasiedlają. Dzieje się tak prawdopodobnie dlatego, że zabudowaniom tym towarzyszy często obecność boisk, trawników, placów zabaw, które stanowią główną bazę pokarmową tych sów na terenach miejskich.
Również uszatki coraz częściej zasiedlają niewielkie skupiska drzew towarzyszące szkołom i przedszkolom.
Nasze doświadczenie pokazuje, że montaż sztucznych miejsc lęgowych przy szkołach i przedszkolach, poza nowymi stanowiskami stwarza również doskonałą okazję do praktycznej edukacji ekologicznej najmłodszych.
Dzieci doskonale wchodzą w interakcję, kiedy doświadczony przyrodnik pokazuje im sąsiedztwo rzadkich, dzikich zwierząt prezentując np. pióra i wypluwki zebrane na trawniku ich szkoły czy przedszkola.
Również drukowane materiały edukacyjne mają inny przekaz gdy poparte są obserwacją w terenie.
W związku powyższym, planujemy:
- Przeprowadzenie prezentacji multimedialnej dla dzieci, w formie stacjonarnej lub webinaru online. Dzięki takiej edukacji nauczą się one rozpoznawać gatunki sów oraz poznają ich biologię. Dowiedzą się również, dlaczego sowy te są zagrożone, jak można i dlaczego trzeba je chronić.
- Opracowanie i wydanie książki edukacyjnej dla dzieci weryfikującej pozyskaną wiedzę. Może mieć ona formę kolorowanki i pewnych zadań do wykonania.
- Konkurs plastycznych dla dzieci, którego tematem będzie przedstawienie pójdźki, płomykówki i uszatki. Wyróżnione prace zostaną wydane w formie zakładki do książki.
- Spotkanie edukacyjne z prelekcjami, typu „Noc sów”, połączone z nocnymi zajęciami edukacyjnymi w terenie, w tym zarówno obserwacja żywych i dzikich sów, jak i nauka ich rozpoznawania z użyciem realistycznych makiet. Uzupełnieniem zajęć terenowych jest praktyczna edukacja w dziedzinie nauki rozpoznawania głosów tych nocnych ptaków.
[FMP]Zafunduj sowie dom!
[/FMP]
O projekcie w mediach
05.09.2020, Kurier Lubelski, redaktor: Gabriela Bogaczyk
Na ratunek zagrożonym sowom. Powstanie 80 miejsc lęgowych na Lubelszczyźnie
Artykuł po krótce opisujący problem zmniejszającej się ilości miejsc lęgowych dla pójdźki, płomykówki i uszatki oraz założenia naszego projektu.
02.09.2020, Radio Lublin, redaktor: Liliana Kaczmarczyk
Pospieszą na pomoc sowom. Te pożyteczne ptaki mają coraz ciężej
Artykuł jest zapisem kilkuminutowej audycji radiowej. Przedstawia założenia projektu i problem zmniejszających się populacji synantropijnych sów. Porusza też problem ciągle żywych zabobonów związanych z sowami, które w realny sposób szkodzą ptakom i utrudniają uzyskanie zgody na montaż budek.
Koniecznie posłuchajcie audycji, odtwarzacz na dole strony.